ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ଅଶୋକାଷ୍ଟମୀ ଚୈତ୍ର ଶୁକ୍ଳ ଅଷ୍ଟମୀ ‘ଅଶୋକାଷ୍ଟମୀ’ ରୂପେ ଅଭିହିତ । ଏଥରେ ଅଶୋକକଳିକାର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ହେତୁ ଏପରି ନାମକରଣ ସମାଚୀନ । ଏହି ଦିବସରେ ଦେବ ଦେବ ମହାଦେବଙ୍କ ଠାରେ ଅଶୋକକଳିକା ମଣୋହି ପୂର୍ବକ ତାକୁ ସେବନ କରିବାର ବିଧି  ଧର୍ମଶାସ୍ତ୍ର ସମ୍ମତ । ଚୈତ୍ର ମାସ ପୁନର୍ବସୁ ନକ୍ଷତ୍ର ଯୁକ୍ତ ଶୁକ୍ଳାଷ୍ଟମୀରେ ଯେଉଁମାନେ ଅଷ୍ଟ ଅଶୋକକଳିକା ସେବନ କରନ୍ତି ସେମାନେ ଶୋକଗ୍ରସ୍ତ ହୁଅନ୍ତି ନାହିଁ ।

ବର୍ଷକରେ ଅଶୋକାଷ୍ଟମୀ ଏପରି ଏକ ତିଥ୍ୟ ଯେଉଁଥିରେ ହର, ହରି ଏବଂ ଦେବୀ ଦୁର୍ଗାଙ୍କର ଯୁଗପତ୍ ପର୍ବ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୁଏ। ବାସନ୍ତକଦୁଗୌତ୍ସବ ଚୈତ୍ରଶୁକ୍ଳ ପ୍ରତିପଦା ଠାରୁ ନବମୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୁଏ । ଏଥିରେ ଅଷ୍ଟମୀ ଦିନଟି ବାସନ୍ତିକ ମହାଷ୍ଟମୀ ଅଟେ, ଯେଉଁଥିରେ ବିଶେଷ ପୂଜାର୍ଚ୍ଚନା କରାଯାଏ । ଶ୍ରୀରାମନବମୀର ପୂର୍ବତିଥ ହେତୁ ଏହା ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ଯେଉଁଥିରେ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥରୂପୀ କୌଶଲ୍ୟାଙ୍କ ଗର୍ଭକଷ୍ଟ ନିବାରକ ଜେଉଡ଼ ବା ଜେଉଟ ଭୋଗ ସମର୍ପିତ ହୁଏ । ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ଏହି ତିଥିରେ ସକାଳ ଧୂପ ସରିବାପରେ ଭଣ୍ଡାର ଲୋକନାଥଙ୍କୁ ମହାଜନ ସେବକମାନେ ହସ୍ତରେ ବିଜେ କରି ଝୁଲଣମଣ୍ଡପ ତଳେ ସ୍ଥିତ ପାଲିଙ୍କିରେ ସ୍ଥାପନ କରନ୍ତି । ସେବକମାନଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଘଣ୍ଟଛତ୍ର କାହାଳୀ ବାଦନ ସହ ପାଲିଙ୍କିକୁ ବିମାନ ବଡୁ ସେବକମାନେ ବହନ କରି ଶ୍ରୀ ଈଶାନେଶ୍ଵର ମନ୍ଦିରକୁ ଯାଇଥାଆନ୍ତି । କୂର୍ମବେଢା ଉତ୍ତର ଦିଗ ଭିତର ଗୁମୁଟରେ ହସ୍ତୀ ପାର୍ଶ୍ଵରେ ଐଶାନ୍ୟ କୋଣରେ ଐଶାନେଶ୍ଵର ମହାଦେବ ବିଜେ କରିଅଛନ୍ତି । ଜନଶ୍ରୁତି ଅନୁସାରେ ଐଶାନେଶ୍ଵର ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଈଶାନ ବା ଗୁରୁ ରୂପେ ବିଦିତ । ଆଶୋକାଷ୍ଟମୀରେ ଐଶାନେଶ୍ଵରଙ୍କ ଗର୍ଭଗୃହକୁ ଶ୍ରୀ ଲୋକନାଥ ବିଜେ କରିବା ପରେ ଭିତରଚ୍ଛ ମହାପାତ୍ର ସେବକ ଐଶାନେଶ୍ଵରଙ୍କୁ ଅଶୋକକଳିକା, ପୁଷ୍ପମାଲାଦି ଲାଗି କଲା ପରେ ସେଗୁଡିକୁ ଆଣି ଶ୍ରୀଲୋକନାଥଙ୍କୁ ଅଳଂକୃତ କରନ୍ତି । ଏହାପରେ ଶ୍ରୀ ଲୋକନାଥଙ୍କୁ ପୁନଃ ପାଲିଙ୍କିରେ ଅଧ୍ୟଷ୍ଠିତ କରାଯାଇ ଜଗନ୍ନାଥ ବଲ୍ଲଭ ମଠକୁ ବିଜେ କରାଯାଏ । ସେଠାରେ ଶ୍ରୀଲୋକନାଥଙ୍କର ଭୋଗ, ବନ୍ଦାପନା, ଅଶୋକକଳିକା ମଣୋହି ଆଦି ନୀତି ସମାପ୍ତ ହେବାପରେ ତାଙ୍କୁ ବାହୁଡା ବିଜେ କରାଯାଇ ଭଣ୍ଡାର ଘରେ ସଂସ୍ଥାପିତ କରାଯାଏ ।

ଅଶୋକାଷ୍ଟମୀ ରାତ୍ରିରେ ସନ୍ଧ୍ୟାଧୂପ ପରେ ପାଣି ପଡ଼ି ଧୋ ପଖାଳ ହେବା ପରେ ଟେରା ବନ୍ଧାଯାଏ । ପ୍ରତିହାରୀ ସେବକ ରୋଷରୁ ଜେଉଡ଼ ଭୋଗ ଡାକିବା ନିମିତ୍ତ ଯାଇଥାଆନ୍ତି । ଭୋଗ ଆସିବା ପରେ ପୂଜାପଣ୍ଡା ସେଗୁଡିକୁ ପଞ୍ଚୋପଚାରରେ ନିବେଦିତ କରିଥାଆନ୍ତି । ଏହାପରେ ପୂଜାପଣ୍ଡା, ପତିମହାପାତ୍ର ଓ ମୁଦିରସ୍ତ ସେବକ ତିନି ବାଡ଼ରେ ବନ୍ଦାପନା କରିବା ସହ ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ବାଡ଼ରେ ଗର୍ଭଉଦକ ବନ୍ଦାପନା କରିଥାଆନ୍ତି । ସ୍ୱାଦିଷ୍ଟ ଜେଉଡ଼ ଭୋଗ ଗର୍ଭବତୀ କୌଶଲ୍ୟାରୂପୀ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ଗର୍ଭକଷ୍ଟ ନିବାରଣ ନିମିତ୍ତ ସମର୍ପିତ ହୁଏ । ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ‘ତ୍ୱମେବ ମାତା ଚ ପିତା ତ୍ୱମେବ’ ଅନୁସାରେ ମାତା ରୂପେ କଳ୍ପିତ ହୁଅନ୍ତି ପୁନଃ ସେ ପୁତ୍ରରୂପେ ଆବିର୍ଭୁତ ହୁଅନ୍ତି । ଏହା ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ରହସ୍ୟମୟୀ ଲୀଳା । ଜେଉଡ଼ ସହ ଏହି ଭୋଗରେ ଶାଗ, ତରକାରୀ, ପିଠା, ଝିଲ୍ଲି, ସାନ ଆରିସା, ଓରିଆ, କ୍ଷୀରା ଆଦି ଭୋଗ ପ୍ରଦତ୍ତ ହୁଏ ।

ଶ୍ରୀପୁରୁଷୋତ୍ତମକ୍ଷେତ୍ର ମାହାତ୍ମ୍ୟରେ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି – ‘ସର୍ବରୂପମ ହୋଷ ସର୍ବମନ୍ତ୍ରମଶଃ ପ୍ରଭୁ’ ସେ ସବୁ ରୂପରେ ଆବିର୍ଭୂତ ହୁଅନ୍ତି । ତାଙ୍କ ଲୀଳା ଅକଳ୍ପନୀୟା । ‘ସର୍ବଂ ରହସ୍ୟ ପୁରୁଷୋତ୍ତମସ୍ୟ ଦେବା ନ ଜାନନ୍ତି କୁତୋ ମନୁଷ୍ୟ ।’

ଅଧିକ ପଢ଼ନ୍ତୁ : ଭାରସାମ୍ୟ ହରାଇ ଓଭରବ୍ରିଜରୁ ତଳକୁ ଖସିଲା ଯାତ୍ରୀବାହୀ ବସ୍