କୁମ୍ଭ ମେଳା ହିନ୍ଦୁ ସନାତନ ପରମ୍ପରା ଏବଂ ଭାରତୀୟ ସଂସ୍କୃତିର ଏକ ମହାନ ଧାର୍ମିକ ଉତ୍ସବ। ଏହା ଜ୍ୟୋତିର୍ବିଜ୍ଞାନିକ ଘଟଣା ସହ ଜଡିତ ଏକ ପରମ୍ପରା, ଯେଉଁଥିରେ ଗ୍ରହମାନଙ୍କର ସ୍ଥିତିର ମଧ୍ୟ ବିଶେଷ ମହତ୍ତ୍ୱ ରହିଛି ଏବଂ ସେହି ଅନୁଯାୟୀ ଏହାର ଆୟୋଜନ କରାଯାଏ। ପ୍ରୟାଗରାଜରେ  ଆଜିଠାରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିବା କୁମ୍ଭମେଳା ଆସନ୍ତା ଫେବ୍ରୁଆରି ୨୬ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହେବ। ଏଠାରେ ଆମେ କିଛି ପ୍ରଶ୍ନ ଏବଂ ଏହାର ଉତ୍ତର ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା କରିଛୁ ଯାହା ପ୍ରାୟତଃ ପ୍ରତିଯୋଗିତାମୂଳକ ପରୀକ୍ଷାରେ ପଚରାଯାଇ ଥାଏ।

୧. କୁମ୍ଭ ମେଳା କେଉଁଠାରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୁଏ?

ଉତ୍ତର: ପ୍ରୟାଗରାଜ (ଉତ୍ତରପ୍ରଦେଶ), ହରିଦ୍ୱାର (ଉତ୍ତରାଖଣ୍ଡ), ନାସିକ (ମହାରାଷ୍ଟ୍ର) ଓ ଉଜ୍ଜୈନ (ମଧ୍ୟପ୍ରଦେଶ) ଭଳି ୪ଟି ସ୍ଥାନରେ କୁମ୍ଭମେଳା ଆୟୋଜନ କରାଯାଏ।

୨. କୁମ୍ଭମେଳାର ସ୍ଥାନ କିପରି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଏ?

ଉତ୍ତର: ସୂର୍ଯ୍ୟ, ଚନ୍ଦ୍ର ଓ ବୃହସ୍ପତି (ବୃହସ୍ପତି) ଗ୍ରହଙ୍କ ସ୍ଥିତିକୁ ଆଧାର କରି କୁମ୍ଭ ମେଳା ଆୟୋଜନ କରାଯାଏ। ଏହି ଆଧାରରେ ସ୍ଥାନ ମଧ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଏ।

୩. ସବୁଠାରୁ ବଡ କୁମ୍ଭ ମେଳା କେଉଁଠାରେ ଆୟୋଜନ କରାଯାଏ?

ଉତ୍ତର: ଉତ୍ତରପ‌୍ରଦେଶର ପ୍ରୟାଗରାଜରେ କୁମ୍ଭର ବିଶେଷ ମହତ୍ତ୍ୱ ରହିଛି। ଏଠାରେ ପୂର୍ଣ୍ଣ କୁମ୍ଭ ଏବଂ ମହାକୁମ୍ଭ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୁଏ, ବାକି ସ୍ଥାନରେ ନୁହେଁ।

୪. କୁମ୍ଭମେଳାର ୪ଟି ନଦୀର ନାମ କେଉଁ ନଦୀଉପରେ କୁମ୍ଭମେଳା ଆୟୋଜନ କରାଯାଏ?

ଉତ୍ତର - ଗଙ୍ଗା, କ୍ଷୀପ୍ରା, ଗୋଦାବରୀ ଓ ସଙ୍ଗମରେ ଯଥାକ୍ରମେ ହରିଦ୍ୱାର, ଉଜ୍ଜୈନ, ନାସିକ ଏବଂ ପ୍ରୟାଗରାଜରେ କୁମ୍ଭ ମେଳା ଆୟୋଜନ କରାଯାଏ।

୫. ଅର୍ଦ୍ଧକୁମ୍ଭ, ପୂର୍ଣ୍ଣକୁମ୍ଭ ଓ ମହାକୁମ୍ଭ ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ କ'ଣ?

ହରିଦ୍ୱାର, ନାସିକ, ଉଜ୍ଜୈନ ଓ ପ୍ରୟାଗରାଜ ଭଳି ୪ଟି ସ୍ଥାନରେ ପ୍ରତି ୧୨ ବର୍ଷରେ କୁମ୍ଭ ମେଳା ଆୟୋଜନ କରାଯାଏ।

ଅର୍ଦ୍ଧକୁମ୍ଭ- ଏହା କେବଳ ପ୍ରୟାଗରାଜ ଏବଂ ହରିଦ୍ୱାରରେ ଆୟୋଜନ କରାଯାଏ। ଉଭୟ ସ୍ଥାନରେ ପ୍ରତି ୬ ବର୍ଷରେ ଅର୍ଦ୍ଧକୁମ୍ଭ ମେଳା ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ।

ପୂର୍ଣ୍ଣ କୁମ୍ଭ- ଏହି କୁମ୍ଭ ମେଳା କେବଳ ପ୍ରୟାଗରାଜରେ ପ୍ରତି ୧୨ ବର୍ଷରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ।

ମହାକୁମ୍ଭ- ଏହା ଏକ ବିରଳ ଘଟଣା ଯାହା ୧୨ଟି ପୂର୍ଣ୍ଣ କୁମ୍ଭ ପରେ ଅର୍ଥାତ୍ ୧୪୪ ବର୍ଷ ପରେ ଆସିଥାଏ, ଯାହାକୁ ମହାକୁମ୍ଭ ମେଳା କୁହାଯାଏ। ଏହା କେବଳ ପ୍ରୟାଗରାଜରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ।

୬. ପରବର୍ତ୍ତୀ କୁମ୍ଭମେଳା କେଉଁଠାରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହେବ?

ଉତ୍ତର- ପରବର୍ତ୍ତୀ କୁମ୍ଭ ମେଳା ୨୦୨୮ ମସିହାରେ ଉଜ୍ଜୈନରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହେବ, ଯାହାକୁ ସିଂହସ୍ଥା ମହାପର୍ବ ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ। ଏହା ମାର୍ଚ୍ଚରୁ ମେ ମାସ ମଧ୍ୟରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହେବ। ୧୨ ବର୍ଷ ପରେ ଉଜ୍ଜୈନରେ ହେବ କୁମ୍ଭ ମେଳା।

ଅଧିକ ପଢ଼ନ୍ତୁ: ‘ହର ହର ଗଙ୍ଗେ’ ସ୍ଲୋଗାନ ଦେଇ ପୌଷ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ସ୍ନାନ କଲେ ଶ୍ରଦ୍ଧାଳୁ